Longread manipulatie

Je wordt gemanipuleerd… Wil je weten hoe?

Jouw sociale media feed is geen neutraal doorgeefluik. Facebook, Instagram en YouTube (de populairste sociale media platformen in Nederland) manipuleren wat je ziet, liket en deelt online. Ze geven je een megafoon, maar pakken die net zo achteloos weer af. Ze creëren onzichtbare fabeltjesfuiken, houden informatie achter en maken ons verslaafd aan likes en posts.

Op die manier geven deze bedrijven vorm aan jouw wereld. En dat heeft gevolgen. Voor hoe je in het leven staat. Voor welke informatie je wel en niet vindt. Voor hoe je je voelt. Daarom moeten we kritisch zijn op hoe deze grote platforms in elkaar zitten. Tijd voor meer platformwijsheid dus!

De Korte Cursus Manipulatie keert de heimelijke manipulatie op platforms binnenstebuiten. Op deze vijf vormen van manipulatie moet jij alert zijn.

1. Censuur

Contentmoderatie is misschien wel de meest bekende vorm van manipulatie. In De Korte Cursus Manipulatie noemen we dat “censuur”. Hierbij gaat het om het analyseren en verwijderen van jouw content. Google (YouTube) en Facebook (Instagram en Facebook) beslissen daarmee wat aanstootgevend, ongepast, illegaal, obsceen, vals of misleidend is – en wat juist wél door de beugel kan. Ze verwijderen posts, afbeeldingen en reacties zonder dat jij een waarschuwing of uitleg krijgt.

Censuur kan er voor zorgen dat controversiële of kwetsbare stemmen worden onderdrukt.

Er is veel geschreven over de schade die contentmoderatie aanricht: van het gebrek aan voorspelbaarheid in de onderliggende regels tot de erbarmelijke omstandigheden waaronder moderatoren hun werk doen. En de gevaren ervan voor het publieke debat. Deze censuur kan er namelijk voor zorgen dat controversiële of kwetsbare stemmen worden onderdrukt. Belangrijke informatie over gevoelige onderwerpen wordt verwijderd. Zoals over abortus of wat het betekent om transgender te zijn. Alleen maar omdat een kleine groep mensen er misschien wel aanstoot aan geeft. Of omdat het onpopulair is bij adverteerders.

2. Profileren

Google en Facebook volgen je over het hele internet. Zonder dat je het weet verzamelen ze heel veel informatie over jou. En delen ze je in in bepaalde categorieën. We noemen dat “profilering”. Op basis van de categorie waar je in zit, kunnen organisaties en bedrijven jou heel gericht targetten met een bepaalde boodschap of advertentie.

Soms zijn de gevolgen hiervan wel te overzien. Bijvoorbeeld dat je advertenties voor schoenen krijgt nadat je daar op hebt gezocht. Maar soms heeft de categorie waar je in gestopt bent invloed op je kansen en vrijheden. En op je toekomst. Bijvoorbeeld wanneer een advertentie voor een woning niet aan jou wordt getoond omdat je in een bepaalde wijk woont of bepaalde culturele interesses hebt. Of wanneer je alleen maar advertenties van christelijke politieke partijen krijgt, omdat je vrienden hebt die lid zijn van een kerk.

Met profileren kunnen politieke partijen hun boodschap aanpassen aan wat ze denken dat jij wilt horen.

Het kan ook gebeuren dat politieke partijen hun boodschap aanpassen aan wat ze denken dat jij wilt horen. Dan loop je het gevaar belangrijke keuzes te maken op basis van onvolledige – of erger nog: onjuiste – informatie. Ook wordt het steeds lastiger om een gesprek te hebben met iemand anders. Want hoe kun je ergens over discussiëren als je allebei andere informatie krijgt?

Het is ingewikkeld, zo niet onmogelijk, om te achterhalen hoe jij wordt geprofileerd en of jij wordt gediscrimineerd. Dat maakt deze vorm van manipulatie extra zorgelijk. Want als je niet weet dat je onrecht wordt aangedaan, kun je er ook niet tegen vechten.

3. Curatiemacht

Elke klik, view, like, reactie, subscription en minuut dat je op sociale media zit is geld waard. Daarom zorgen de algoritmes van Facebook en Instagram ervoor dat de meest verslavende berichten als eerste te zien zijn. Om je aandacht te blijven prikkelen moet de content die je ziet steeds spannender, prikkelender of gekker worden.

Een nieuwsitem van NOS of RTL over vaccins, leidt uiteindelijk via YouTube’s “recommended video’s” tot complottheorieën over 5G-chips. Lubach noemt dit de “fabeltjesfuik”. Die zorgt er niet alleen voor dat je maar door blijft kijken, het draagt ook bij aan polarisatie en radicalisering.

4. Dark Patterns

Jouw favoriete apps zijn ontworpen zodat jij precies doet wat zij willen.

Zodra de video die je kijkt is afgelopen, start YouTube de volgende alweer voor je.

Je privacyinstellingen aanpassen? Weet ze eerst maar te vinden. En oh ja, ze staan natuurlijk standaard zo aangevinkt dat je veel informatie deelt.

Cookies weigeren? De Ja-knop is veel groter dan de Nee-knop.

Dit zijn allemaal trucs die ontwerpers inzetten om jouw keuzes te beïnvloeden. Ze worden ook wel “dark patterns” genoemd omdat ze worden ingezet om jou iets te laten doen dat tegen je eigen belang in gaat.

5. Zelfmanipulatie

Sommige ontwerpkeuzes zijn erop gericht om in te spelen op jouw gevoel van autonomie en zelfvertrouwen en maken gebruik (of misbruik) van jouw behoeftes. De grote nadruk op validatie creëert bijvoorbeeld een giftig klimaat waarin jouw welzijn afhankelijk wordt van hoeveel likes je krijgt. Facebook, Instagram en Youtube zijn zó effectief geworden in het inspelen op jouw psychologische welzijn, dat er volop wordt gewaarschuwd voor sociale media verslaving.

Je gaat je gedrag en content aanpassen aan wat je denkt dat het platform wil.

In combinatie met alle andere manieren waarop platforms ons manipuleren, zorgt deze beïnvloeding ervoor dat gebruikers als het ware de lange arm worden van de platforms. Je bent “hooked” en wilt “scoren”, maar het platform en haar regels zijn ongrijpbaar. Je gaat je gedrag en content aanpassen aan wat je denkt dat het platform wil. Je zoekt steeds nieuwe hacks om het algoritme te slim af te zijn. Gebruikers worden zo de belichaming van het platform, in dienst van een onzichtbare heerser.

Het internet is fantastisch, ook al die creatieve Instagramposts en Youtube video’s die we dagelijks delen. Dus nee, je hoeft nu niet meteen je accounts te verwijderen.

Wel zouden deze bedrijven veel minder invloed moeten hebben op jou en mij en op ons publieke debat. Hoe dan?

Stel dat je geen Instagram-account hoefde te hebben om iemand op Instagram een berichtje te sturen…

Stel dat niet YouTube maar jouw favoriete YouTuber bepaalde welke video’s “recommended” waren voor jou…

Stel dat jij niet je privacy te grabbel hoefde te gooien om gebruik te maken van Facebook…

Te ingewikkeld? Echt niet! Op dit moment wordt in Europa gewerkt aan nieuwe regels voor het internet. Bits of Freedom gaat ervoor zorgen dat jouw belangen gehoord worden. Want het internet is niet van Facebook en Google, maar van ons allemaal.

“Om het gedrag van YouTube aan te vechten heb je invloed, geld, advocaten en tijd nodig.”

Dr. Rebecca Gomperts

Kun je geen genoeg krijgen van al deze vormen van manipulatie? Lees dan het onderzoeksrapport waar de Korte Cursus Manipulatie op gebaseerd is. Of lees meer over de achtergrond en de makers.